Paarden zijn er in allerlei verschillende vormen, maten en kleuren. Sommige hebben een korte hals en een lange rug of juist een korte platte rug. Anderen zijn bijvoorbeeld erg rond geribt of hebben een hoge schoft. Zoveel paarden er zijn, zoveel individuele variaties van het lichaam zijn er mogelijk. Oorspronkelijk werden paardenrassen voornamelijk bepaald door de plaats waarvan het paard afkomstig was. Maar in de loop der tijd hebben paardenrassen zich ontwikkeld doordat mensen dominante genen wisten te versterken om zo gewenste eigenschappen van het paard te versterken.
Hierdoor zijn bepaalde “rasstandaarden” ontstaan, waarbij gekeken wordt naar de botstructuur, spierstructuur en verhoudingen binnen het lichaam die het meest gunstig zijn voor het werk dat het paard moet verrichten. De bouw van het paard is voor onder andere fokkers de meest belangrijke factor waarop zij een paard uitkiezen. Maar ook paarden eigenaren kijken bij de koop van hun paard vaak naar de bouw van het paard. Je wilt bij de aankoop van je paard dan ook niet graag horen dat het paard fouten in zijn bouw heeft. “Fouten in de bouw” zijn bijvoorbeeld: een lange rug, Franse stand, rechte achterbenen, karperrug en wijdbenig.
Maar is dit ook daadwerkelijk bouw of zijn er onderliggende oorzaken waardoor het paard deze eigenschappen heeft ontwikkeld? En zijn dit blijvende eigenschappen of kunnen deze gecorrigeerd worden?
Maureen Rogers is de pioneer van cranio-sacraal therapie bij paarden. Door haar jaren lange ervaring heeft zij ontdekt dat er een groot verschil is in wat mensen als (onveranderbare )bouw verstaan en wat bouw daadwerkelijk is. Maar wat is bouw dan wel? Bouw bestaat uit de lengte en dikte van de botten en schedel, botdichtheid, de kleur van de vacht en de ogen, de kleur van de manen en staart en de lengte van de benen. Bouw verschilt per ras; een grote Shire heeft bijvoorbeeld een andere bouw dan een Shetlander of een Arabier.
Bouw of houding?
Wanneer gesproken wordt over bouw, bedoelt men vaak de lichaamshouding van het paard. Om een goed onderscheid te kunnen maken tussen beiden is het belangrijk om een heldere definities van beiden te hebben. In het kort gezegd is bouw de eigenschappen die voortkomen vanuit genetische overdracht tijdens het fokken. De lichaamshouding van het paard is de manier waarop het paard zichzelf in balans houdt, hoe het staat en hoe het beweegt. Lichaamshouding is veranderbaar, bouw niet.
De lichaamshouding van een pasgeboren veulen is over het algemeen goed en in balans, maar gedurende zijn leven verandert dit ten gevolge van allerlei externe invloeden als: blessures, verwondingen, operaties, onbalans in de hoeven, training, (slecht passend) tuig en druk. Het paard leert om voor deze druk te compenseren door zijn lichaamshouding te veranderen. Het probeert een nieuwe balans te vinden om pijn en ongemak te verminderen. Het constant compenseren in houding en beweging maakt dat bepaalde spieren meer samentrekken, verstrakken en teveel worden belast en anderen te weinig. Dan kan er littekenweefsel ontstaan. Spieren die teveel trekken aan het skelet kunnen stress aan de gewrichten en zenuwen veroorzaken. Onbalans in lichaamshouding heeft onder andere een effect op de groei van de hoef en biomechanica en heeft daardoor ook een effect op de prestatie en de algehele gezondheid van het paard.
Dus eigenschappen waarvan wij eerst dachten dat deze veroorzaakt werden door bouw en dus onveranderbaar waren als: rechte achterbenen, karperrug, Franse stand, lange rug, wijdbenig en bespiering blijken vaak de lichaamshouding van het paard te zijn, voortkomend vanuit compensatie en onbalans. Deze eigenschappen zijn wel degelijk veranderbaar en het paard kan dus wel degelijk weer in balans komen.
“Mijn paard is zo gebouwd”, is dat werkelijk zo? En kijken we naar bouw of lichaamshouding?
Onbalans in het lichaam
98% van de paarden compenseert door het gewicht op de voorbenen de plaatsen. Ze overbelasten hiermee de voorbenen en trekken of “roeien” zichzelf als het ware vooruit met de voorbenen. Wanneer hun houding geobserveerd wordt, laat de meerderheid van de paarden een patroon zien waarbij de voorbenen achter de schouder staan, het hoofd en de nek vooruit gestoken zijn en de achterbenen naar achter worden geplaatst. Dit is de werkelijke reden waarom de meeste paarden 60% van hun gewicht op de voorhand dragen; ze zijn uit balans. Dit kan schade veroorzaken aan de voorbenen zoals peesblessures en kreupelheid.
Veel paardeneigenaren zien een verkeerde houding als normaal omdat dit ons normaal beeld is en onbalans vaak al voorkomt bij erg jonge paarden.
Er zijn veel factoren die de lichaamshouding van het paard al op jonge leeftijd beïnvloeden, zoals complicaties bij de geboorte, maar ook trekken aan het halster op jonge leeftijd. Dit kan leiden tot schade aan het weefsel en het scheef staan van het atlanto-occipitaal gewricht (het gewricht direct achter de schedel) en de nekwervels. Dit heeft invloed op hoe het paard beweegt, hoe het kauwt en hoe de tanden afslijten. Paarden krijgen vaak te maken met verkeerd bekappen van de hoeven, behandeling van de tanden, slecht zittend tuig, verkeerde training, castratie en ongelukken door bijvoorbeeld uitglijden in de wei, tegen een hek of paal aan stoten en ongelukjes door spelen met elkaar. Wanneer het lichaam eenmaal uit balans is, gaat het compenseren om zijn balans te herstellen en als dit vervolgens leidt tot nog meer ongemak kunnen uiteindelijk problemen ontstaan als headshaking, kreupelheid en gedragsproblemen.
Het paard zal via lichaamshouding compenseren om ongemak te verminderen. Het paard ontwikkeld dus een nieuwe houding, maar deze houding zal leiden tot meer schade aan het skelet en de spieren.
Door onbalans in het lichaam zal de gezondheid van de gewrichten achteruit gaan. Verslechtering van de knie, hak, pezen, beweging en groei van de hoeven zijn zichtbaar. Dit heeft uiteraard gevolgen voor de gezondheid en prestatieniveau van het paard.
Door het verschil te kennen tussen bouw en lichaamshouding kan sneller actie ondernomen worden om een paard dat niet in balans is te helpen.
Verschillen bekijken
Om onbalans in lichaamshouding te bekijken is het belangrijk het paard te laten staan in een houding die zijn voorkeur heeft. Ook het paard in rust bekijken geeft veel informatie, staat het in of uit balans, probeert het zichzelf steeds opnieuw te balanceren door zijn houding steeds weer te veranderen, staat het steeds met bepaalde voeten naar voren, laat het één heup meer zakken. Dit zijn aanwijzingen dat het paard uit balans is.
Een eenvoudige oefening om te onderzoeken of je paard uit balans is, is het optillen van een van de voorbenen. Wat gebeurd er met het tegenovergestelde achterbeen? Als het paard geen gewicht op de achterbenen plaatst, zijn voorbeen niet wil optillen of omvalt, dan is het uit balans.
Conclusie
Door het verschil te kennen tussen bouw en lichaamshouding (veroorzaakt door onbalans) te identificeren, kan snel actie worden ondernomen om balans in het lichaam te herstellen en tegelijkertijd de gezondheid, prestaties, mogelijkheden en kwaliteit van leven van het paard te verbeteren.
Bron: Rogers, M. (2010), “Conformation or posture”, Hoofbeats, oktober/november, p.94-96.
Auteur: Malu Berserik, cranio-sacraaltherapeut